Wielki powrót "zasady pewności prawa"

Potrzeba zmian

Ustawa z 1989 r. została zastąpiona Ustawą z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej (weszła w życie 1 stycznia 2001 r.). Z kolei 21 sierpnia 2004 r. weszła w życie obowiązująca do dzisiaj Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (dalej usdg). Na marginesie należy nadmienić, że ta druga ustawa była nowelizowana około 90 razy.

Obecnie trwają konsultacje publiczne nowej ustawy dla przedsiębiorców, zwanej Prawem przedsiębiorców. Istotne, że w Ocenie skutków regulacji (OSR) wskazano, że przez ponad 12 lat swojego obowiązywania usdg dobrze spełniła swoją rolę uporządkowania zasad podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej w Polsce u progu uzyskania przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej (UE) oraz w okresie pierwszych lat po akcesji, będąc w tym czasie fundamentem publicznego prawa gospodarczego oraz gwarantując konstytucyjną wolność działalności gospodarczej. Jednocześnie w OSR przyjmuje się, że otoczenie prawne przedsiębiorców nie jest uregulowane całościowo, spójnie i nie tworzy korzystnych, przejrzystych i stabilnych warunków do wykonywania działalności gospodarczej. Prawodawca dostrzega słabe gwarancje dla wolności i praw przedsiębiorców, a tym samym zwiększone ryzyko biznesowe do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej¹.

Przedsiębiorcy to dobro narodowe

Podmioty decydujące się na prowadzenie biznesu w dozwolonej przez prawo formie stanowią dobro narodowe. Przyjmując, że przedsiębiorcy są miarą wielkości gospodarki danego kraju, ustawodawca ma obowiązek stworzyć takie otoczenie prawne, które urzeczywistni realizację konstytucyjnej zasady wolności działalności gospodarczej.

Termin „wolność” jest definiowany jako niezależność od czynników zewnętrznych, możliwość podejmowania samodzielnych decyzji, funkcjonowanie bez narzucanych niezasadnie ograniczeń. Z wolnością ściśle związane są poczucie bezpieczeństwa i pewności funkcjonowania w stabilnym środowisku czy też wyznaczonym jednostce obszarze.

W dokumencie zatytułowanym Plan na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, przyjętym uchwałą nr 14/2016 Rady Ministrów z dnia 16 lutego 2016 r., postawiono diagnozę, że Państwo nie stworzyło przedsiębiorcom warunków do wzrostu. Ponadto ujawniono fragment notatki ze spotkania przedstawicieli izb skarbowych, wedle której należy obecnie zmienić tok myślenia w sprawie kontroli podatkowych – nie ma kontroli w celach prewencyjnych, kontrola ma przynosić wpływy budżetowe². Jeśli ten tok myślenia, ograniczony do tego fragmentu notatki, stanowi przejaw funkcjonowania całości aparatu skarbowego, należy uznać, że w Polsce nie ma warunków do bezpiecznego i stabilnego prowadzenia działalności gospodarczej.

Czym jest zasada pewności prawa?

Projektowana ustawa Prawo przedsiębiorców, w rozdziale 1 (Przepisy ogólne, art. 1-19), zawiera szereg zasad do stosowania w relacjach pomiędzy przedsiębiorcami oraz organami władzy publicznej.

Przedsiębiorca powinien mieć zaufanie do państwa i stanowionego przez niego prawa, które ma gwarantować bezpieczeństwo i stabilność prowadzenia biznesu i zgodnie z tymi czynnikami kształtować swoje stosunki biznesowe.

Definiując zasadę pewności prawa, Trybunał Konstytucyjny wskazywał, że pewność prawa oznacza nie tyle stabilność przepisów prawa (…) co możliwość przewidywania działań organów państwa i związanych z nimi zachowań obywateli. Przewidywalność działań państwa gwarantuje zaufanie do ustawodawcy i do stanowionego przez niego prawa³.

Jakie przepisy Prawa przedsiębiorców pozwalają budować zaufanie do państwa na skutek przewidywalności działań podejmowanych przez organy państwa?

W nowej ustawie przewidziano zasadę, która była wprowadzona do ustawy Wilczka jako przejaw wolności czynności i działań przedsiębiorców. Zasada „co nie jest prawem zabronione, jest dozwolone” (art. 8). Ta reguła stanowi też przejaw zaufania państwa do przedsiębiorców.

Nie oznacza jednak całkowitej swobody przedsiębiorców, ponieważ są oni zobowiązani przestrzegać zasad uczciwej konkurencji, poszanowania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów innych przedsiębiorców i konsumentów (art. 9 ustawy). W XXI w. wciąż mają zastosowanie uniwersalne zasady etyki, moralności, kultury, reguł życia organizacyjnego oraz istoty gospodarki rynkowej.