Umowy barterowe – aspekt podatkowy i ewidencja księgowa

Umowy barterowe cieszą się dużą popularnością w branży marketingowej, zwłaszcza wśród influencerów. Często są wykorzystywane we współpracy z firmami reprezentującymi różne branże, gdzie influencer otrzymuje produkty lub usługi w zamian za działania promocyjne, recenzje lub inne aktywności marketingowe. Barter sprowadza się zatem do wymiany towarów lub usług bez przepływu gotówki. W związku z tym pojawia się pytanie, jak prawidłowo rozliczać tego typu transakcje z punktu widzenia przepisów podatkowych.

Czym jest umowa barterowa?

Przepisy dotyczące wzajemnego potrącania wierzytelności zostały uregulowane w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny. W myśl art. 498 § 1 i 2 k.c. w sytuacji, gdy dwie osoby są jednocześnie dłużnikami i wierzycielami wobec siebie, każda z nich ma prawo potrącić swoją wierzytelność z wierzytelnością drugiej strony, pod warunkiem że obie wierzytelności dotyczą pieniędzy lub rzeczy tego samego rodzaju i jakości, są wymagalne oraz mogą być dochodzone przed sądem lub innym organem państwowym. Skutkiem potrącenia jest wzajemne umorzenie obu wierzytelności do wysokości niższej z nich. Potrącenie następuje poprzez złożenie oświadczenia drugiej stronie. Skutkuje ono mocą wsteczną od momentu, w którym potrącenie stało się możliwe. Oznacza to, że zobowiązanie wygasa w wyniku potrącenia wierzytelności, czyli kompensacji należności, gdy obie strony są jednocześnie wobec siebie dłużnikami i wierzycielami, a wierzytelności te są wymagalne.

W myśl umowy zamiany każda ze stron zobowiązuje się do przeniesienia własności rzeczy na drugą stronę w zamian za zobowiązanie przeniesienia własności innej rzeczy. W polskim prawie barter jest uznawany za odmianę umowy zamiany, choć w rzeczywistości nie powinien być tak traktowany, ponieważ obejmuje wartościową wymianę nie tylko towarów, ale także usług, w różnych kombinacjach, takich jak towar za usługę czy usługa za towar. Oznacza to, że pojęcie barteru jest szersze niż zamiana, której przedmiotem mogą być jedynie rzeczy.

Barter to transakcja bezgotówkowa, polegająca na wymianie dóbr o równoważnej wartości. Jego głównym celem jest wyeliminowanie konieczności przeprowadzania dodatkowych rozliczeń pieniężnych między stronami, co pozwala na uproszczenie zarówno obrotu gospodarczego, jak i rozliczeń podatkowych. Biorąc to pod uwagę, należy zauważyć, że przepisy podatkowe nie wprowadzają żadnych ograniczeń co do formy regulowania należności. Tym samym dopuszczalne jest uznanie barterowej wymiany świadczeń lub kompensaty rozliczeń jako formy zapłaty. Taki sposób wzajemnego rozliczania należności przedsiębiorców nie narusza postanowień zawartych w ustawie o przedsiębiorczości.

W świetle prawa podatkowego umowa barterowa jest traktowana jako zdarzenie gospodarcze, które podlega opodatkowaniu. Zatem obie strony transakcji muszą:

• wycenić świadczenie – wartość dostarczonego towaru lub usługi musi być wyceniona, aby można było ustalić podstawę opodatkowania,
• rozliczyć VAT – każda strona transakcji, jeśli jest podatnikiem VAT, musi wystawić fakturę na wartość świadczenia. Podatek VAT oblicza się od wartości rynkowej świadczenia, niezależnie od tego, że nie ma rzeczywistego przepływu gotówki,
• uwzględnić przychód, rozliczając się z podatku dochodowego PIT lub CIT.

Umowa barterowa a podatek VAT

Na gruncie VAT opodatkowaniu podlega m.in. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Aby zatem dostawa towarów czy świadczenie usług podlegały opodatkowaniu, generalnie muszą one być dokonywane za odpłatnością. W ustawie o VAT nie zawarto żadnych regulacji, które wskazywałyby, że odpłatność musi mieć formę pieniężną. W praktyce przyjmuje się, że odpłatność ma miejsce, gdy:

• istnieje bezpośredni związek pomiędzy dostawą towarów/świadczeniem usług a otrzymanym wynagrodzeniem będącym świadczeniem wzajemnym,
• dostawcę towarów lub usługodawcę łączy z odbiorcą stosunek prawny, z którego wynika obowiązek dostawy towarów/świadczenia usług oraz wysokość wynagrodzenia (świadczenia wzajemnego) za dokonanie tych czynności,
• wynagrodzenie jest wyrażalne w pieniądzu, co oznacza, że istnieje możliwość określenia ceny wyrażonej w pieniądzu w stosunku do świadczenia wzajemnego stanowiącego wynagrodzenie za dostawę towarów/świadczenie usług.

Organ podatkowy w interpretacji indywidualnej z 5 czerwca 2023 r. (sygn. akt: 0112-KDIL1-1.4012.153.2023.2.WK.) wskazał, że wynagrodzenie (zapłata) może mieć postać zarówno świadczenia pieniężnego, jak i rzeczowego (określonego w naturze), np. w przypadku dostawy towaru w zamian za świadczenie usługi czy też w sytuacji zamiany towarów/usług. Przepisy ustawy o VAT nie zawierają bowiem ograniczenia co do formy zapłaty. Jak czytamy w tej interpretacji:

„(...) Świadczenia rzeczowe mogą również zostać uznane za transakcje barterowe. Barter w polskim prawie uważa się za jeden z rodzajów umowy zamiany. Celem umów barterowych jest niedokonywanie dodatkowych rozliczeń pieniężnych pomiędzy kontrahentami, a w konsekwencji maksymalne uproszczenie obrotu gospodarczego, w tym oczywiście rozliczeń podatkowych. Należy podkreślić, że barter polega nie tylko na równoważącej się wartościowo transakcji towar za towar, lecz również: usługa za usługę, towar za usługę lub usługa za towar. Podstawowym założeniem i istotą umów barteru jest brak konieczności ponoszenia dodatkowych świadczeń, a to, czy strony umówią się na wymianę towaru za towar, usługi za usługę, czy też towaru za usługę, nie ma istotnego znaczenia.