Środki trwałe – likwidacja, sprzedaż i ulepszenie

Do środków trwałych zalicza się w szczególności:

1. nieruchomości – w tym grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budowle i budynki, a także będące odrębną własnością lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,
2. maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy,
3. ulepszenia w obcych środkach trwałych,
4. inwentarz żywy.

Natomiast Krajowy Standard Rachunkowości 11 „Środki trwałe poprzez środek trwały definiuje składnik aktywów, który na dzień ujęcia, w myśl art. 3 ust.  1 pkt 15 ustawy o rachunkowości, spełnia łącznie następujące warunki:

1. posiada formę rzeczową lub jest rzeczowym prawem majątkowym, takim jak: prawo wieczystego użytkowania gruntu, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego bądź spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,
2. jego przewidywany okres ekonomicznej użyteczności w danej jednostce jest dłuższy niż rok (12 miesięcy),
3. jest przeznaczony do wykorzystania na potrzeby jednostki, w tym także do trwałego wykorzystywania przez inne jednostki na podstawie umów najmu, dzierżawy lub leasingu, o ile w myśl art. 3 ust. 4 ustawy, umowy te nie spełniają definicji leasingu finansowego,
4. jest kompletny i zdatny do użytkowania.

Sprzedaż środka trwałego – ewidencja w księgach oraz aspekt podatkowy

W myśl art. 3 ust. 1 pkt 32 lit. b) ustawy o rachunkowości, przychody oraz koszty związane ze sprzedażą środków trwałych są pośrednio powiązane z działalnością operacyjną jednostki i kwalifikują się jako pozostałe przychody i koszty operacyjne.

Natomiast w myśl KSR 11 „Środki trwałe” pod datą sprzedaży środka trwałego zaprzestaje się jego ujmowania w księgach rachunkowych, następuje zakończenie amortyzacji danego środka trwałego oraz wyłączenie go z ewidencji środków trwałych i kasacja numeru inwentarzowego. Wartość księgowa netto sprzedanego środka trwałego odnoszona jest w ciężar pozostałych kosztów operacyjnych. Przychód ze sprzedaży ujmuje się w pozostałych przychodach operacyjnych.

W księgach rachunkowych przychody oraz koszty związane ze sprzedażą środka trwałego ujmuje się oddzielnie. Warto zaznaczyć, że jednostki będące podatnikami VAT są zobowiązane do uwzględnienia w ewidencji księgowej również kwoty należnego podatku VAT, bowiem w myśl art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT opodatkowaniu VAT podlega odpłatna dostawa towarów i świadczenie usług na terytorium kraju.

Środki trwałe stanowią towary w rozumieniu przepisów o VAT, a ich sprzedaż przez podatnika prowadzącego działalność gospodarczą traktowana jest jako dostawa towarów, z kolei art. 7 ust. 1 ustawy o VAT precyzuje, co rozumiemy poprzez dostawę towarów, tj. jest to przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. Sprzedaż środka trwałego spełnia to kryterium.

W sytuacji, gdy sprzedany środek trwały był całkowicie umorzony, jego wyksięgowanie z ewidencji bilansowej realizowane jest za pomocą następującego zapisu:

Wn konto 070 „Odpisy umorzeniowe środków trwałych”,

Ma konto 010 „Środki trwałe”.

Natomiast wyksięgowanie środka trwałego niezamortyzowanego w całości polega na ujęciu wartości dotychczas dokonanych odpisów amortyzacyjnych, ewidencja wygląda następująco:

Wn konto 070 „Odpisy umorzeniowe środków trwałych”,

Ma konto 010 „Środki trwałe”.

A wartość niezamortyzowana:

Wn konto 761 „Pozostałe koszty operacyjne”,

Ma konto 010 „Środki trwałe”.

Przykład 1.

Jednostka XYZ w październiku 2024 r. postanowiła dokonać sprzedaży starej maszyny produkcyjnej, która wpisana jest do ewidencji środków trwałych jednostki. Kwota sprzedaży wyniosła 20.000 zł netto oraz 23% VAT (4.600 zł). Wartość początkowa maszyny wynosiła: 50.000 zł, jej dotychczasowe umorzenie wynosiło: 35.000 zł, a wartość nieumorzona na dzień sprzedaży wynosiła: 50.000 zł–35.000 zł = 15.000 zł. W księgach rachunkowych jednostka dokonała w związku z tym następujących zapisów:

1. Zaksięgowanie faktury dokumentującej sprzedaż środka trwałego

Wn konto 240 „Pozostałe rozrachunki” kwota 24.600 zł

Ma konto 760 „Pozostałe przychody operacyjne” kwota 20.000 zł

Ma konto 222 „VAT należny” kwota 4.600 zł

2. Dokument LT – wyksięgowanie sprzedanej maszyny z ewidencji środków trwałych

1. Wartość dokonanych odpisów amortyzacyjnych: 35.000 zł

Wn konto 070 „Odpisy umorzeniowe środków trwałych” kwota 35.000 zł

Ma konto 010 „Środki trwałe” kwota 35.000 zł

2. Nieumorzona część środka trwałego: 15.000 zł

Wn konto 761 „Pozostałe koszty operacyjne” kwota 15.000 zł

Ma konto 010 „Środki trwałe” kwota 15.000 zł

Ulepszenie środka trwałego

Środki trwałe, z uwagi na ich długotrwałe użytkowanie, często podlegają różnego rodzaju modyfikacjom, które wynikają głównie z postępu technologicznego. W takim przypadku zmiana już istniejącego środka trwałego w ewidencji zazwyczaj jest traktowana jako jego ulepszenie.

Podatnicy często mają wątpliwości, czy wydatki poniesione na modernizację środka trwałego należy zakwalifikować jako ulepszenie, które zwiększa wartość środka trwałego, czy jako remont, którego koszty ewidencjonowane są co do zasady w kosztach bieżącego okresu. Prawidłowe rozróżnienie tych kosztów jest kluczowe dla rozliczeń podatkowych. Koszty związane z bieżącym remontem mogą być bezpośrednio zaliczane do kosztów uzyskania przychodów, natomiast wydatki na ulepszenie muszą być rozliczane poprzez odpisy amortyzacyjne. Istnieją jednak pewne wyjątki, w których wydatek na ulepszenie można zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu od razu, jeśli jego wartość nie przekracza 10.000 zł.

Pojęcie ulepszenia środka trwałego zostało określone w art. 22g ust. 17 ustawy o PIT oraz art. 16g ust. 13 ustawy o CIT. W myśl tych przepisów podatkowych, środki trwałe uważa się za ulepszone, gdy suma wydatków poniesionych na ich przebudowę, rozbudowę, rekonstrukcję, adaptację lub modernizację w danym roku podatkowym przekracza 10.000 zł.

W kwestii związanej z ulepszeniem środka trwałego – szczegółowy zakres tego zagadnienia znajdujemy w Krajowym Standardzie Rachunkowości 11 „Środki trwałe”, w myśl którego w pkt 7.1 czytamy: