Identyfikacja i analiza ryzyka specyficznego przedsiębiorstwa na podstawie danych finansowych

Przedsiębiorstwo narażone jest zarówno na tzw. ryzyko rynkowe – wynikające z ogólnych warunków otoczenia biznesu, takich jak: makroekonomiczne, polityczne, społeczne etc. – jak i specyficzne, wynikające z kształtowania przez przedsiębiorstwo relacji z otoczeniem (kontrahentami, konkurentami) i podejmowanych przez nie decyzji. W ramach ryzyka specyficznego wyodrębnia się ryzyko operacyjne (inaczej też określane jako ryzyko inwestycyjne) – związane z oddziaływaniem na sprzedaż i koszty wytwarzania/świadczenia usług oraz ryzyko finansowe – utożsamiane z finansowaniem działalności. W szerokim ujęciu ryzyko finansowe obejmuje ryzyko kształtowania struktury kapitału (ogólne), ryzyko wypłacalności i ryzyko płynności.

Charakterystyka ryzyka specyficznego przedsiębiorstwa

Ryzyko specyficzne (inaczej: rynkowe, podstawowe, makroekonomiczne) jest bezpośrednio związane z działalnością gospodarczą danej firmy i z podejmowanymi przez nią decyzjami. Towarzyszy decyzjom dotyczącym na przykład podjęcia nowej inwestycji, kształtowania portfela produktów firmy czy wyboru partnera biznesowego.

Ryzyko specyficzne dzieli się na:

• Ryzyko operacyjne (zwane również inwestycyjnym) – dotyczy charakteru przedsięwzięcia gospodarczego i decyzji związanych z kształtowaniem struktury aktywów przedsiębiorstwa (w co inwestować?). Ryzyko to wiąże się również z niepewnością co do wielkości przyszłych przepływów operacyjnych przedsiębiorstwa, czyli możliwości nieuzyskania planowanej wielkości przychodów ze sprzedaży oraz związanego z tym zysku operacyjnego na sprzedaży;
• Ryzyko finansowe – związane z decyzjami dotyczącymi kształtowania struktury kapitałowej przedsiębiorstwa (skąd brać środki na inwestycje?). W ramach ryzyka finansowego wyróżnia się w szczególności:
  • Ryzyko ogólne kształtowania struktury kapitału, które jest związane z finansowaniem majątku i zwiększa się w przypadku wzrostu udziału kapitału obcego w kapitałach ogółem;
  • Ryzyko wypłacalności dotyczy przedsiębiorstw mających zadłużenie i wynika z wahań zdolności kredytowej jednostki. Wahania te mogą doprowadzić do sytuacji, w której spłata zadłużenia nie zostanie uregulowana w terminie;
  • Ryzyko płynności rozumiane jako ryzyko utraty zdolności do terminowego regulowania zobowiązań bieżących.

Zmaterializowanie się omówionych powyżej ryzyk może okazać się fatalne w skutkach dla przedsiębiorstwa, gdyż może doprowadzić nawet do jego bankructwa.

Do oceny przedstawionych rodzajów ryzyk wykorzystuje się mierniki, które zostały przedstawione w kolejnym punkcie. Jak będzie można zauważyć, ich zastosowanie jest bardzo proste, a wykorzystywane dane są stosunkowo łatwe do pozyskania. Korzyści, jakie można odnieść dzięki stosowaniu tych mierników, są ogromne – pomagają dostrzec symptomy wskazujące na możliwość zmaterializowania się ryzyka finansowego lub inwestycyjnego i uchronić przedsiębiorstwo przed ich negatywnymi konsekwencjami.

Miary ryzyka operacyjnego

Do podstawowych mierników ryzyka operacyjnego należą: próg rentowności, margines bezpieczeństwa oraz dźwignia operacyjna.

Próg rentowności (Break Event Point – BEP) to wielkość sprzedaży, przy której następuje zrównanie przychodów z podstawowej działalności operacyjnej z kosztami operacyjnymi. Zatem przedsiębiorstwo osiąga próg rentowności, kiedy nie ponosi już straty na podstawowej działalności operacyjnej i jednocześnie nie generuje jeszcze zysku. W związku z tym próg rentowności może być i jest wykorzystywany dla wyznaczania minimalnej skali działalności operacyjnej.

Wyznaczenie progu rentowności wymaga podziału kosztów operacyjnych na koszty zmienne (czyli takie, których wielkość zmienia się wraz ze zmianami wielkości produkcji) i koszty stałe (takie, które nie zmieniają się wraz ze zmianami wielkości produkcji).

Możliwe jest wyznaczenie progu rentowności w ujęciu ilościowym i wartościowym. Ilościowy próg rentowności możemy jednak wykorzystywać tylko w sytuacji, gdy produkcja jest jednoasortymentowa, co zdarza się stosunkowo rzadko, wobec czego w większości przedsiębiorstw ważniejsze jest wyznaczenie progu wartościowego rentowności. W tym ujęciu próg rentowności określa minimalną wielkość przychodów ze sprzedaży, które pokrywają poniesione koszty operacyjne.

Z progiem rentowności związany jest margines bezpieczeństwa, określający dopuszczalny spadek wielkości sprzedaży niepowodujący powstawania strat z podstawowej działalności przedsiębiorstwa.