Analiza strategiczna w procesie restrukturyzacyjnym przedsiębiorstwa

Przystępując do omówienia tematu analiz strategicznych w procesie restrukturyzacji, w pierwszej kolejności warto wyjaśnić pojęcie restrukturyzacji. Według A. Stabryły restrukturyzacja to „zmiana koncepcji i praktycznych rozwiązań funkcjonowania przedsiębiorstwa, aby uzyskało ono dobrą pozycję wyjściową w rywalizacji z innymi podmiotami na rynku krajowym i międzynarodowym”¹.

Podobny pogląd na restrukturyzację prezentuje I. Świątek-Barylska, definiując ją jako „proces zmian o szerokim zasięgu i istotnym znaczeniu dla dalszego funkcjonowania przedsiębiorstwa, podejmowany, na ogół, jako reakcja na zaistniałe lub przewidywane zmiany w otoczeniu”².

W świetle powyższych definicji wyłaniają się następujące kluczowe aspekty procesu restrukturyzacji:

• zmiana w funkcjonowaniu przedsiębiorstw,
• dążenie do poprawy pozycji konkurencyjnej w otoczeniu.

Aby przeprowadzić takie „zmiany o szerokim zasięgu i istotnym znaczeniu” dla przedsiębiorstwa w celu uzyskania przez nie „dobrej pozycji rynkowej w rywalizacji z innymi podmiotami”, należy uprzednio poddać gruntownej analizie zarówno potencjał samego podmiotu, jak i jego otoczenie łącznie z przewidywanymi w nim zmianami. Celowi temu służy właśnie przeprowadzenie analizy strategicznej.

Pojęcie, istota i koncepcje analizy strategicznej przedsiębiorstwa

Analizę strategiczną można definiować w dwóch aspektach: czynnościowym (procesowym) i narzędziowym.

W aspekcie czynnościowym analiza strategiczna to zbiór działań składających się na diagnozę przedsiębiorstwa i jego otoczenia opartą na sytuacji obecnej i prognozach dotyczących przyszłości³.

W aspekcie narzędziowym analiza strategiczna jest zestawem metod, które pozwalają na zbadanie i ocenę obecnych oraz przewidywanie przyszłych stanów przedsiębiorstwa i jego otoczenia⁴.

Analiza strategiczna wyróżnia się wśród innych analiz przedsiębiorstwa trzema cechami charakterystycznymi:

• przedmiotem, oprócz samego przedsiębiorstwa, jest również jego otoczenie,
• interdyscyplinarnym charakterem, tj. równoczesne posługiwanie się metodami ilościowymi i jakościowymi wypracowanymi w takich dyscyplinach, jak: ekonomia, statystyka, socjologia, psychologia, marketing, finanse, cybernetyka,
• obok diagnozowania – przewidywaniem i projekcją przyszłych warunków funkcjonowania przedsiębiorstwa oraz jego pozycji konkurencyjnej.

Istotą analizy strategicznej jest identyfikacja zarówno silnych, jak i słabych stron przedsiębiorstwa oraz szans i zagrożeń pojawiających się dla niego w otoczeniu.

Teoretycy zajmujący się analizą strategiczną kładą odmienny nacisk na różne jej aspekty. Wyróżnia się następujące podstawowe koncepcje analizy strategicznej⁵:

• strategicznego dopasowania – równorzędne znaczenie przypisuje się wyróżniającym zasobom firmy i zmianom otoczenia,
• zorientowania na zasoby – zakłada się, że podstawową rolę odgrywają zasoby i umiejętności przedsiębiorstwa, a zwłaszcza te, które stanowią o przewadze nad konkurentami, natomiast w otoczeniu zawsze pojawią się możliwości na ich wykorzystanie,
• wyróżniających umiejętności – odnosi się do umiejętności (mających dwa komplementarne źródła: unikatowe zasoby i zdolności organizacyjne), które zapewniają firmie przewagę konkurencyjną,
• rdzenia kompetencji – dotyczy zespołowej wiedzy przedsiębiorstwa wiążącej się z adaptowaniem i integrowaniem różnych technologii oraz umiejętności produkcyjnych pozwalających przedsiębiorstwu na uzyskiwanie przewagi nad konkurentami, o ile opanuje tę wiedzę szybciej i taniej od nich,
• zorientowania na otoczenie – głosi, że główne znaczenie odgrywają zmiany zachodzące w otoczeniu, a odpowiednie zasoby i umiejętności potrzebne do dostosowania się do nich można pozyskać.

Jednak bez względu na przyjętą koncepcję analiza strategiczna zawsze dotyczy zarówno otoczenia, jak i wewnętrznego potencjału przedsiębiorstwa, chociaż w zależności od konkretnego podejścia zmienia się znaczenie przypisywane tym systemom, tj. otoczeniu i przedsiębiorstwu.

Trzeba również wyraźnie podkreślić, że nie istnieje uniwersalny model analizy strategicznej określający szczegółowo jej zakres, sekwencje i metody, gdyż w każdej sytuacji zależy to od bardzo wielu czynników, wśród których obok omówionych powyżej uzależnień zdeterminowanych przez (świadomie przyjętą przez kierownictwo) koncepcję ważną rolę odgrywa ogólna ekonomiczno-finansowa kondycja przedsiębiorstwa (kryzysowa, zadowalająca, bardzo dobra). Determinuje ona bowiem skalę możliwej działalności, innowacyjności i ekspansji firmy, a tym samym zakres poszukiwań szans rynkowych (zarówno terytorialny, jak i produktowy).

Analiza otoczenia przedsiębiorstwa

Otoczenie przedsiębiorstwa to ogół czynników pozostających poza firmą, które oddziałują lub mogą na nią oddziaływać.

W ramach otoczenia przedsiębiorstwa wyróżnia się:

• makrootoczenie – ogół czynników oddziałujących w sposób pośredni na przedsiębiorstwo, na które nie ma ono w zasadzie wpływu,
• mikrootoczenie – ogół czynników oddziałujących bezpośrednio na przedsiębiorstwo, na które może ono w jakimś stopniu wpływać.