Kontrwywiad gospodarczy dla bezpieczeństwa finansów firmy

W dzisiejszych czasach wywiad i kontrwywiad gospodarczy to przedsięwzięcia, które winny się znaleźć w zestawie „narzędzi”, służących do skutecznego zarządzania bezpieczeństwem firmy. Dla lepszego zrozumienia istoty zadań kontrwywiadowczych i znaczenia kontrwywiadu należy przyjrzeć się zasadniczym zagrożeniom, przed jakimi stoi współczesny biznes.

Zagrożenia współczesnego przedsiębiorstwa

Dzisiejsza firma stoi przed szeregiem poważnych zagrożeń, które mają charakter zarówno globalny, jak i sektorowy czy lokalny. Menedżerowie najczęściej obawiają się przeregulowanej gospodarki, niestabilnej polityki podatkowej, niepewnej sytuacji geopolitycznej, ograniczonego dostępu do kluczowych umiejętności, deficytu i zadłużenia, rosnącej cyberprzestępczości, tempa zmian technologicznych, zachowań konsumentów i wielu innych.

Jeśli zagrożenie sprowadzić do poziomu codziennych zmagań konkurencyjnych, to przede wszystkim odczuwa się wzmożoną, ostrą walkę konkurencyjną w sektorze. Chodzi tu głównie o wywiad konkurenta, przestępczość gospodarczą, oszustwa i nadużycia pracownicze, szpiegostwo przemysłowe, cyberprzestępczość i naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa.

Wirtualizacja biznesu, technologia cloud computing, połączenie biznesu z mediami społecznościowymi, dynamiczny wzrost urządzeń mobilnych przetwarzających informacje, a nade wszystko zacierający się tradycyjny podział pomiędzy pracą w biurze i w domu – wszystko to składa się na szybkość i złożoność zmian, ale i wzrost poziomu zagrożeń. Wskazane czynniki w połączeniu z ciągle rosnącym zjawiskiem cyberprzestępczości powodują, że powiększa się luka między istniejącymi programami bezpieczeństwa informacji a nowymi wyzwaniami. Jest to refleksja płynąca z wielu prowadzonych badań.

Źródła zagrożeń można ująć w cztery główne kategorie:

• niedostosowanie wymogów bezpieczeństwa do specyfiki przedsiębiorstwa,
• niska świadomość pracowników, niedostateczny poziom lub brak szkoleń,
• brak spójnej, kompleksowej polityki bezpieczeństwa informacji,
• nowe, zaawansowane technologie komunikacyjne.

Dynamiczny wzrost znaczenia Internetu w komunikacji biznesowej zwiększa zagrożenia hakerstwem, cyberprzestępczością i bezpośrednią kradzieżą aktywów finansowych.

Z perspektywy bezpieczeństwa finansów firmy warto zwrócić uwagę na kategorię przestępstw i nadużyć pracowniczych, które bezpośrednio, niekiedy natychmiast, wpływają na jej kondycję i wydolność.

Pracownicy firmy głównym zagrożeniem jej finansów

W kwietniu 2018 r. Międzynarodowe Stowarzyszenie Certyfikowanych Biegłych ds. Przestępstw Gospodarczych (Association of Certified Fraud Examiners, ACFE) opublikowało kolejną, dziesiątą już edycję badań dotyczących nadużyć pracowniczych „Report to the Nations. 2018 Global Study on Occupational Fraud and Abuse”. Wyniki są interesujące, ale zarazem niepokojące.

Łączna globalna wartość szkód wyrządzonych wskutek nadużyć i oszustw pracowniczych to kwota 7 mld USD, chociaż nie jest to wartość pełna, ponieważ wiele przedsiębiorstw z różnych powodów nie zgłasza tego rodzaju przestępstw. 55% badanych firm straciło mniej niż 200 tys. USD, 11% w przedziale 200–400 tys. USD, 7% w przedziale 400–600 tys. USD, 3% w przedziale 600–800 tys. USD, 2% w przedziale 800 tys. – 1 mln USD, natomiast aż 22% – powyżej 1 mln USD. Warto odnotować, że ponad 40 przypadków wykryto dzięki sygnalistom („whistleblowerom”), a 14% zgłosiły osoby chcące zachować anonimowość.

W przedsiębiorstwach zatrudniających poniżej 100 osób średnia strata finansowa wyniosła 200 tys. USD, w nich sygnaliści zgłosili 29% przypadków, natomiast brak wewnętrznej kontroli był przyczyną 42% nadużyć. W przedsiębiorstwach zatrudniających ponad 100 osób średnia strata wynosiła 104 tys. USD, „whistleblowerzy” zgłosili 44% przypadków nadużyć, a brak wewnętrznej kontroli był przyczyną 25% tego rodzaju zdarzeń.

Nadużycia pracownicze to zasadniczo trzy podstawowe kategorie przestępstw. Na pierwszym miejscu plasują się sprzeniewierzenia aktywów (89% badanych), jednak były one najmniej dotkliwe, bo średnia strata w wyniku ich popełnienia wyniosła 114 tys. USD. Druga kategoria to korupcja (38%), która była o wiele bardziej bolesna dla firmy; średnia strata z tego powodu wyniosła 250 tys. USD. Rzadszą natomiast, bardziej wyrafinowaną kategorię stanowiło fałszowanie sprawozdań finansowych (10% badanych), z których każdy przypadek generował szkodę w wysokości 800 tys. USD.

Istotna dla naszych rozważań jest również kwestia sprawców nadużyć i oszustw pracowniczych. Istnieje bowiem ścisła zależność pomiędzy szczeblem pracownika popełniającego przestępstwo a wysokością szkody. Sprawcami 44% nadużyć byli zwykli pracownicy, średni zaś koszt ich przestępstwa wynosił 50 tys. USD. Kadra menedżerska była sprawcą 34% nadużyć, a średni koszt straty finansowej to już 150 tys. USD. Sprawcami 19% nadużyć byli właściciele lub członkowie zarządu firmy. Koszt ich przestępstwa to średnio 850 tys. USD.

Trendy te potwierdzają również inne badania. Według najnowszego raportu PwC („Global Economic Crime Survey 2018”) 49% badanych firm było ofiarą nadużycia lub przestępstwa gospodarczego, co stanowi wzrost w stosunku do 2016 r. – wówczas dotyczyło to 36% firm. 52% przypadków to sprawcy z wewnątrz firmy, a 40% z zewnątrz. Sprawcą 24% przypadków nadużyć i przestępstw gospodarczych była wyższa kadra kierownicza.

Z doświadczeń polskich przedsiębiorstw wynika, że nieco ponad połowa wszystkich przypadków nadużyć jest popełniana przez osoby spoza organizacji (57%). Jednak aż 20% wszystkich przestępstw zostało popełnionych przez przedstawicieli kadry menedżerskiej.

Kontrwywiad gospodarczy panaceum na straty aktywów finansowych?

Zaprezentowane wyniki badań są niepokojące, jeśli podejść do nich czysto matematycznie, ale można je również interpretować optymistycznie. Wskazują bowiem na wzrost skuteczności wykrywania nadużyć, większą świadomość i poziom bezpieczeństwa w firmach.

Duże firmy organizują specjalistyczne piony bezpieczeństwa bądź wprost komórki wywiadu i kontrwywiadu gospodarczego, których zadaniem jest nie tylko rozpoznanie i walka z konkurentem, ale szeroko rozumiana profilaktyka bezpieczeństwa wewnątrz organizacji.