Rachunek kosztów działań pomocą w skutecznym zarządzaniu portfelem produktów

Rozwój każdego biznesu, wzrost sprzedaży czy też wprowadzanie z sukcesem na rynek nowych produktów prowadzą nieuchronnie do momentu, w którym analiza zyskowności firmy będzie wymagała czegoś więcej niż zwykłego porównania przychodów oraz wydatków. Prędzej czy później pojawi się konieczność oceny marżowości poszczególnych produktów oraz weryfikacja, czy wszystkie osiągają zadowalające poziomy sprzedaży i zysku. Rozwój firmy, w tym wprowadzenie na rynek propozycji nowych produktów, nieuchronnie wiąże się z ryzykiem niepowodzenia, na przykład ze względu na brak odpowiedniego popytu ze strony klientów. Ważnym zadaniem w procesie wprowadzenia produktu na rynek oraz późniejszym całym cyklu życia produktu jest właściwa kalkulacja kosztu produktu, a więc także związanej z tym marży. Kalkulacja staje się jeszcze istotniejsza w momencie, w którym firma musi zweryfikować, czy wszystkie produkty są na odpowiednim poziomie opłacalności, na przykład ze względu na ograniczone moce produkcyjne, ludzkie lub kompetencyjne. Właściwie skalkulowany koszt produktu staje się bardzo istotny w sytuacji, w której rozpoczynają się rozważania nad jakością i składem portfela produktów, nad tym, czy być może warto zrezygnować z któregoś produktu bądź zmienić strukturę oraz tzw. miks sprzedaży.

Koszty zmienne oraz stałe jako podstawowy podział wydatków

Patrząc na strumień wydatków dowolnej firmy, niezależnie od branży, koszty możemy podzielić przede wszystkim na stałe i zmienne. Kosztami zmiennymi nazywamy te, które są bezpośrednio zależne od wielkości sprzedaży bądź produkcji. Oznacza to, że każda kolejna sprzedana jednostka produktu lub usługi generuje dodatkową jednostkę kosztu. Przykładowo, jeśli spojrzymy na sprzedaż kosmetyków, to między innymi kosztem zmiennym będzie wartość kartonika czy też tubki lub słoika, a także wartość substancji, które składają się na wyrób (np. krem). Kosztami stałymi z kolei nazywamy te, które w krótkim bądź średnim okresie są ponoszone niezależnie od wielkości sprzedaży lub poziomu produkcji. Przykładowo takimi kosztami są amortyzacja środków trwałych lub wynagrodzenia pracowników administracyjnych. Określenie kosztu zmiennego, który przypada na każdy sprzedany produkt z naszego portfela, jest stosunkowo proste, szczególnie w przypadku, kiedy produkujemy produkty bądź świadczymy usługi, które można określić co do jednostki, na przykład wspomniane wcześniej kremy. Tabela 1 obrazuje sposób kalkulacji kosztu zmiennego przypadającego na jedną sztukę produktu wytwarzanego w przykładowej firmie kosmetycznej, na działalności której będziemy się opierać również w dalszej części analizy.

W związku z faktem, że szczególnie w krótkim okresie koszty stałe są niezależne od wielkości obrotu, nie istnieje bezpośrednie powiązanie z produkowanymi wyrobami oraz niektóre z nich mają specyficzny księgowy charakter (np. amortyzacja), określenie, jaka część powyższych kosztów dotyczy każdego z produktów jest trudnym i ciekawym zagadnieniem. Pytanie, w jaki sposób przypisać odpowiedni poziom kosztów do poszczególnych produktów, żeby później móc właściwie skalkulować możliwą do osiągnięcia marżę oraz podejmować dobre decyzje biznesowe jest tym, na które każda firma powinna znaleźć optymalną odpowiedź.

Prostota tradycyjnego modelu absorbcji kosztów

Spoglądając na rozpatrywany temat na tle historycznym, podstawową i pierwszą stosowaną metodą alokacji kosztów stałych jest ich podział względem jednego nośnika kosztów, np. ilości, czasu lub kosztu zmiennego. W przypadku takiej alokacji pomija się inne uwarunkowania procesu produkcji, sprzedaży, choćby wielkość zajmowanej powierzchni w magazynie czy też miejsca na półce w sklepie przez dany produkt. Rozwiązanie takie nazywane jest również modelem absorbcji kosztów (ang. cost absorbtion model). W modelu absorbcji pierwszym krokiem jest ustalenie planowanego kosztu jednostkowego, a następnie w trakcie kolejnych okresów rozliczeniowych porównanie sumy absorbowanych kosztów z kosztami realnie poniesionymi i ustalenie kwoty niedoszacowania lub przeszacowania absorbcji. Tabela 2 przedstawia zasady absorbcji kosztów oraz reguły ustalania jednostkowego kosztu stałego. W omawianym przykładzie koszty absorbowane do produktów wg stawki planowanej są wyższe niż realnie poniesione w okresie wydatki. Taka sytuacja powoduje, że decyzje podejmowane na bazie jednostkowych kosztów produktów mogą być obarczone błędem. Można tego uniknąć, dokonując alokacji kwoty stanowiącej różnicę do produktów bądź ustalać nową stawkę każdorazowo na bazie realnego okresu. Trzeba jednak pamiętać, że w przypadku kiedy produkujemy bądź sprzedajemy większą liczbę produktów, okresowe przeliczanie stawki może być zbyt czasochłonne z punktu widzenia raportowania wynikówlub czasu poświęconego na rozliczenie kosztów.